Heeft de overheid het monopoly op prutsprojecten? Met de hogesnelheidslijn en het Fyra Fiasco zou je haast denken van wel. De realisatie van dit soort megaprojecten is rampzalig en het kost ieder jaar weer miljarden waarvoor de belastingbetaler mag opdraaien. En dan mislukt ook nog eens tweederde van álle projecten, groot en klein, altijd en overal. Zijn we gedoemd? Welnee, er is juist hoop!
In juni 2013 stond in het Eindhovens Dagblad een artikel met de titel ‘In de fuik van optimisme en leugens’ over mislukte megaprojecten als de Betuwelijn, de HSL, Noord-Zuidlijn en het meest recent de Fyra. ‘Er rust een vloek op het Nederlandse spoor. Ambitieuze projecten lopen iedere keer uit de hand, expertise wordt node gemist. ‘Dit is geen domheid meer, maar moedwillig de boel versjteren’.
Als eerste verklaring geldt optimisme, zo betoogt Ruud van Wee van de TU Delft. ‘De aanleg en exploitatie van de HSL-Zuid is daar een voorbeeld van. De aanleg kostte 7,2 miljard euro, terwijl het Rijk in 2000 nog contracten sloot voor omgerekend 1,95 miljard euro’.
Naast optimisme, zo lezen we verder, worden kosten willens en wetens te laag voorgeschoteld om de kans groter te maken dat volksvertegenwoordigers een positief besluit nemen. ‘Dat wordt ook wel liegen genoemd’, schetst van Wee. ‘De Tweede Kamer, Provinciale Staten of gemeenteraden zijn daarvan de dupe en daarmee uiteindelijk de belastingbetaler’. Als het dan misgaat blijven de volksvertegenwoordigers achter het project staan, ‘uit angst als draaikont te worden aangemerkt. Het schort chronisch aan expertise en daardoor ontstaat ‘een domheid die gedreven wordt door doortastendheid’.
Kinderachtig gedrag
In juni 2013 verschijnt in de Volkskrant een artikel van Sander Heijne met de titel ‘Kibbelen over de Fyra zoals kleine kinderen ruziën op het schoolplein’. Het doet verslag van de eerste rechtszaken omtrent het Fyra-fiasco:
‘De NS is incompetent. Welnee, AnsaldoBreda is gemakzuchtig. En de Belgische spoorwegmaatschappij NMBS, die is bot en nodeloos grievend. Met een licht verbetenheid slingeren de advocaten van de NS, de NMBS en AnsaldoBreda elkaar in de rechtszaal de verwijten voor de voeten. Met de ogen gesloten zou een toehoorder zich weer terug op het schoolplein kunnen wanen. Tussen jongetjes die tijdens het ravotten een speelgoedtrein hebben stukgemaakt en elkaar de schuld in de schoenen proberen te schuiven. Met de onbewogen blik van een wijze bovenmeester luistert de rechter zeven uur naar het gekibbel. [Daarna] blijken de advocaten het op nog een punt eens te zijn: het is voor de rechter onmogelijk te oordelen of de treinen deugen of niet’.
Deugen ten opzichte van wát, zou je je hier kunnen afvragen. Als er vooraf geen expliciete overeenstemming is bereikt over een gezamenlijk referentiekader dan is de kwalificatie ‘deugen of niet’ niet zo zinvol. Zonder ijkpunt wordt alles een kinderachtig welles-nietes spelletje, rechter of geen rechter. Ieder fiasco wordt geboren met een opeenstapeling van impliciete misverstanden en onvolwassen gedrag is de consequentie van de complexe problemen die hieruit voorkomen.
Chaos
Toen de Algemene Rekenkamer in 2007 voor de zoveelste keer onderzoek moest doen naar de verspilling bij overheid en gemeenten keerden de leden maanden later onverrichterzake terug naar huis: de administratie van ministeries was zo slecht dat überhaupt niet in kaart gebracht kon worden gebracht hoeveel er was verspild!
VolgensMarketGap Internationalgeven alle gemeenten samen jaarlijks 231 miljoen euro te veel uit aan ICT. En dat is nog maar het topje van de ijsberg.
Er is weliswaar op het Binnenhof een CIO, een Chief Information Officer, aangesteld, projecten worden via reviews onder de loep genomen en is er meer transparantie waardoor grote lopende projecten in kaart worden gebracht, maar het gebrek aan overzicht is schrijnend. De gemeente Amsterdam alleen al heeft 15.000 verschillende applicaties en ongeveer even zoveel ambtenaren. Dat is gewoon vragen om moeilijkheden. Iedereen probeert steeds weer opnieuw het wiel uit te vinden en evalueren is nauwelijks aan de orde. Over chaos gesproken!
Entropie
De wet van Everitt over de thermodynamica (*) zegt het volgende over chaos:
De verwarring in de maatschappij neemt almaar toe. Alleen als iemand of iets buitengewoon hard werkt, kan deze verwarring in een beperkt gebied tot orde gereduceerd worden. Toch zal deze inspanning de totale verwarring in de maatschappij als geheel groter maken.
Entropie is een belangrijk begrip in de thermodynamica, het onderdeel van de natuurkunde dat de interacties bestudeert tussen grote verzamelingen van deeltjes op een macroscopisch niveau. Entropie is op het fundamenteelste niveau een maat voor de wanorde of ontaarding van een systeem. Alles om ons heen bestaat uit deeltjes (moleculen, atomen) dus alles is onderhevig aan de wetten van de thermodynamica. Wij dus ook, we bevinden ons onvermijdelijk in een constante staat van verval, niks aan te doen, dus tja…
Wat een onzin! We hoeven beslist niet bij de pakken neer te gaan zitten. Onze samenwerkingsverbanden (onze projecten) zijn groot en complex en daarom gevoelig voor chaos. Groot ja, maar complex? Dat valt reuze mee. Als je verder maar vooral hoger kijkt dan je projectneus lang is zijn er maar drie puur menselijke aandachtsgebieden: leiderschap, volwassenheid en weerbaarheid. Daarin zou onze hoop gevestigd moeten liggen.
1. Leiderschap
In de ramptrajecten van de overheid zit de juiste leider duidelijk niet op de juiste plaats. We aarzelen om aan het begin te investeren in goed leiderschap, het is een bezuinigingspost. Maar gezien het miljardenverlies aan de achterkant is er geen enkele reden om de Balkenendenorm aan de voorkant toe te passen. Goed natuurlijk leiderschap mag wat kosten en bespaart niet alleen geld maar ook een heleboel menselijk leed.
2. Volwassenheid
Zodra een activiteit een haarscherp begrensd begin en einde heeft wordt de mens van nature heel zenuwachtig. Hij verliest het vermogen zich als volwassen ondernemer te gedragen. Het resultaat? Kinderachtig gedrag tot op het hoogste niveau. Complete ego’s worden verbonden aan het project en drijft de mens tot waanzin. Waarom? Een project is simpelweg een mini-onderneming waarin dezelfde regels gelden als voor een normaal bedrijfsproces. Waarom zouden we ons dan ineens kinderachtig gaan gedragen?
3. Weerbaarheid
Iedereen die wel eens in een ontsporend project heeft gezeten kent het gevoel: je ziet het mis gaan, je weet ook waar het aan ligt en wat er moet gebeuren om het aan te pakken maar op een of andere manier dendert alles gewoon door. Niet accepteren! Steek je vinger in de lucht en stel open vragen: wat zijn we aan het doen? Houd vooral vol en laat je niet afschepen. Het is schandalig dat klokkenluiders de mond wordt gesnoerd. In een omgeving met natuurlijk leiderschap en een hoog volwassenheidsniveau zul je dit niet zien gebeuren.
Hoop
Er is dus hoop want deze is gevestigd in bovenstaande drie menselijke eigenschappen! Niet alleen voor de projecten van onze overheid maar ook voor die in het bedrijfsleven. Want projecten zijn juist niet complex, dat lijkt alleen maar zo. Als we het onvermijdelijke verval als uitgangspunt blijven nemen zal tweederde van alle projecten ook blijven mislukken. Projecten falen echter maar om één reden: de mens. De mens is the mother of all fuck-ups en het begin van het herstel ligt daar en ook alleen daar.
Meer weten? In het Perfecte Project - De mens als sleutel tot succes - vertel ik je precies hoe je prutsprojecten kunt ontmaskeren. En op de bijbehorende website kun je zelf bepalen hoe het er bij jou aan toe gaat. Met de Project Matchtest, de Project Prutstest en het Anti-prutskwadrant bepaal jezelf hoe rampzalig of succesvol jouw projecten gaan zijn en wel nu, nog vóórdat het te laat is.
Veel sterkte en succes!
(*) De wet van Murphy over de thermodynamica: De dingen worden onder druk nog erger.
Het commentaar van O’Toole op de wet van Murphy: Murphy was een optimist
Het commentaar van Goldberg: O’Toole was een optimist
De subtitel van Het Perfecte Project is 'De mens als sleutel tot succes'. Als de mens the mother of all fuck-ups is, dan is de mens ook de vader van het succes.
Onze hoop is gevestigd in juist die drie menselijke eigenschappen: leiderschap, volwassenheid en weerbaarheid. Zet de juiste leider op de juiste plaats, denk volwassen - doe volwassen en steek je vinger in de lucht als het je niet bevalt (je wijsvinger he, niet je middelvinger - daar heb ik weer een ander boek over geschreven).
Het Perfecte Project gaat niet over projectmanagement maar over hoe je prutsprojecten kunt ontmaskeren, vóórdat het te laat is. Iedereen kan dat doen, van teamlid tot projectleider, van stuurgroep tot stakeholder en van project-assistent tot minister-president. Het wordt dat tijd dat we stoppen met ons als kikkers te laten droogkoken; eerst maar eens voelen hoe heet het water is voordat we er in stappen.
Afijn, je begrijpt. Iedere tip & truc in het Het Perfecte Project is koud van de grond en geeft iedereen overal in elk soort project de mogelijkheid om in no time het prutsgehalte van een project te bepalen. Om er vervolgens iets mee te gaan doen, he? Want anders is het borrelpraat. Wat we moeten doen en hoe, dat is simpel, dat hebben we allemaal al láng en breed geleerd op de projectmanagementschool.
Hoop doet leven. Hoop in projecten doet ze herleven. Leiderschap, volwassenheid en weerbaarheid zijn de knoppen waar we hoopvol aan kunnen draaien. En wel nu, voordat het te laat is en we weer bergen geld kwijt zijn over de kromme rug van de arme projectmens.
Over de auteur:
