15 maart 2018 -
Menig journalist gebruikt in zijn recensie over iemand het adjectief ‘sterke persoonlijkheid’. Of het tegenovergestelde: ‘die man heeft geen persoonlijkheid!’. Maar kunt u een persoonlijkheid wel waarderen?
Nicolas Pop, oprichter van Fitch probeert deze vraag te beantwoorden. "Wanneer we persoonlijkheden in categorieën verdelen, zou niemand opkijken als we Hitler in het mapje ‘foute persoonlijkheden’ zetten," stelt Pop. "En Mahatma Gandhi, met zijn geweldloos protest als goede persoonlijkheid betitelen. Maar hoe beoordeelt u de buurman? Waar plaatst u een collega in dit zwart-witte spectrum?" Pop neemt umee in zijn gedachte-experiment.
Persoonlijkheid of daden?
"Hitler stoppen we in de categorie fout, want die startte een genocide met vele miljoenen doden tot gevolg. Gandhi wijdde zijn leven aan een onafhankelijk India en bereikte dat zonder geweld te gebruiken. Het is gemakkelijk om hem daarom in de categorie goed te zetten. Eens met deze stellingen?" vraagt Pop. "Mooi. Geef dan nu antwoord op deze vraag: wat beoordeelt u nu precies, wanneer u beide personen waardeert? Zijn persoonlijkheid of zijn daden?"
Hitler versus Gandhi
Hitler en Gandhi waren beiden leiders met een grote achterban. Zij geloofden in het creëren van een nieuwe wereld. Zij dachten dat zij de aangewezen persoon waren om hun persoonlijke ideeën in praktijk te brengen. Zij waren goed in spreken voor een menigte en zetten deze naar hun hand. Ze wisten allebei wat ze wilden en hoe ze dat moesten bereiken. Sterker nog, zij motiveerden anderen om achter hen te gaan staan en te vechten voor hetzelfde doel, vertelt Pop. "Zoals u merkt," gaat Pop verder, "zijn er opvallend gemakkelijk overeenkomsten te vinden tussen de persoonlijkheid van Hitler en Gandhi]. Wanneer de persoonlijkheden van deze mensen zo dicht bij elkaar liggen, hoe kan het dan dat we de ene bestempelen als goed en de ander als fout? Het antwoord is simpel: wanneer we iemand goed of slecht noemen, doelen we op de daden die uit zijn persoonlijkheid voortvloeien."
Volgens Pop zijn het de overtuigingen die iemand heeft, die we kunnen aanmoedigen of afkeuren. Hitler en Gandhi waren niet allebei een groot voorstander van geweldloos verzet. Het tegendeel is zelfs waar: hun werkwijzen lagen zeer ver uit elkaar. Pop: "Hieruit kunnen we concluderen dat de typering ‘goede’ of ‘foute’ persoonlijkheid niet juist is." Pop maakt de volgende vergelijking: men heeft twee identieke hamers, maar de ene wordt gebruikt om tafels in elkaar te zetten en de andere om zeehonden mee dood te slaan. Die hamer is niet slecht, maar de daad die ermee wordt uitgevoerd kunnen we wel bestempelen met een waardeoordeel, concludeert Pop.
Test versus analyse
Van hamers terug naar persoonlijkheid. Een persoonlijkheid kan dus niet worden beoordeeld als goed of fout, we kunnen slechts het handelen en de overtuigingen op (subjectieve) waarde beoordelen. "Hoe kan het dan, dat wij in deze maatschappij het idee hebben dat we een persoonlijkheid kunnen ‘testen’?", vraagt Pop zich hardop af. Een test insinueert dat er een goed en een fout antwoord is. Sterker nog, het insinueert dat er één juist antwoord is. In het geval van persoonlijkheidstest; alsof er iets bestaat als een ‘ubermensch’. Pop: "Precies daar ligt de kiem van het gevaarlijke denken."
Het woord persoonlijkheidsanalyse heeft daarom de voorkeur. Analyseren betekent letterlijk het uitpluizen van gegevens in de samenstellende bestanddelen. Oftewel, het feitelijk weergeven van alle onderdelen van een persoonlijkheid, zonder waardeoordeel eraan te verbinden. "Immers, een persoonlijkheid is zoals onderbouwd, nooit goed of fout", vat Pop samen. We kunnen wel stellen dat een bepaalde persoonlijkheid effectief of minder effectief is, maar om dat te beoordelen moeten we verder kijken.
Pop sluit af: "Bij persoonlijkheidsanalyse is het doel om te onderzoeken of een persoonlijkheid de kans heeft op te bloeien en tot wasdom te komen in een bepaalde omgeving. Dat gaat verder dan de weergave van iemands persoonlijke eigenschappen en drijfveren. Het is daarbij essentieel goed te analyseren welke persoonskenmerken gevraagd worden voor een bepaalde taak of in een bepaalde situatie."
Hmm, volgens mij doen journalisten helemaal niet aan persoonlijkheidstesten als ze dit schrijven, maar snappen de lezers best wat er bedoeld wordt met ''sterke/goede'' of ''zwakke/slechte'' persoonlijkheid.
De afsluitende alinea is wel interessant, namelijk of de Duitse regering in 1933 dezelfde selectie voor een leider had gemaakt op basis van pure persoonlijkheidskenmerken? En natuurlijk of iedereen met die kenmerken de functie had aangenomen omdat hij/zij verwacht daar effectief te zijn. Ghandi had de functie kennelijk ook uitstekend kunnen vervullen...